ابهام ، پیمودن راه در مه: هنر زندگی در ناشناخته‌ها
ابهام چیست؟
ابهام مانند راه رفتن در مه غلیظ است. شما می‌دانید که جاده ادامه دارد، اما نمی‌توانید بیش از چند قدم جلوتر را ببینید. از نظر روانشناختی، ابهام وضعیتی است که در آن اطلاعات ناکافی، نامشخص یا پیچیده هستند و نمی‌توانیم نتیجه یک موقعیت را پیش‌بینی کنیم.
چرا مه‌زدگی اینقدر ترسناک است؟
مغز ما برای بقا طراحی شده است. پاول گلات در تحقیقاتش نشان می‌دهد که مغز ما به‌طور طبیعی از ناشناخته‌ها می‌ترسد، زیرا در گذشته تکاملی ما، ناشناخته‌ها اغلب خطرناک بودند. هنگام مواجهه با ابهام، آمیگدال (مرکز ترس مغز) فعال می‌شود و قشر پیش‌پیشانی (مرکز تصمیم‌گیری منطقی) مهار می‌شود. این یعنی مغز ما در برابر ابهام، واکنشی مشابه تهدید فیزیکی نشان می‌دهد.
صدای زنگ خطر درونی
وقتی با ناشناخته‌ها روبرو می‌شویم، ذهن ما سریعاً شروع به ساختن سناریوهای وحشتناک می‌کند:
– “اگر شکست بخورم چه؟”
– “اگر طرد شوم چه؟”
– “اگر نتوانم از پس آن بربیایم چه؟”
این مانند سیستم هشداری است که بیش از حد حساس شده و برای هر کوچک‌ترین چیزی زنگ خطر را به صدا درمی‌آورد.
فرض کنید قرار است نتایج یک مصاحبه شغلی مهم را دریافت کنید. در این فاصله ابهام:
– مغز شما شروع به تولید سناریوهای فاجعه‌بار می‌کند
– ضربان قلب افزایش می‌یابد
– ممکن است دچار بی‌خوابی شوید.
ابهام در روابط؛ شکنجه‌ای نامرئی
در روابط عاطفی، ابهام می‌تواند به عاملی برای سوتفاهم و رنج تبدیل شود. وقتی نمی‌دانیم طرف مقابل چه احساسی دارد، چه انتظاری از رابطه دارد، یا آینده رابطه چگونه خواهد بود، مغز شروع به پر کردن جای خالی اطلاعات با بدترین سناریوها می‌کند.
به عنوان مثال:
کامران و کیانا شش ماه است که باهم هستند. کیانا منتظر یک تعریف واضح از رابطه است، اما کامران هنوز مطمئن نیست. این ابهام باعث می‌شود کیانا:
– هر پیام کوتاه را بیش از حد تحلیل کند..
– در هر سکوت، طرد شدن ببیند ..
– مدام از خود بپرسد: “آیا من به اندازه کافی خوب نیستم؟”
راهنمای مسیریابی در مه (ابهام)
قدم اول: نفس عمیق
وقتی احساس ترس از ناشناخته‌ها به سراغتان آمد، اول بایستید و نفس عمیق بکشید. این کار مانند روشن کردن چراغ قوه در تاریکی است.وقتی استرس داری:
– مغزت گیج میشه
– بدنت سفت میشه
– فکر کردن سخت میشه
با هر نفس عمیق:
– به مغز علامت می‌دی که “خطری نیست!”
– ضربان قلبت آروم میشه
– اکسیژن بیشتری به مغز می‌رسه
در نتیجه:
همونطور که با زدن کلید، اتاق تاریک روشن میشه، با تنفس عمیق هم ذهن آشفته روشن میشه و می‌تونی دوباره فکر کنی.
قدم دوم: قدم‌های کوچک
نیازی نیست کل مسیر را یکباره طی کنید. فقط کافیست قدم بعدی را مشخص کنید. مثل رانندگی در مه که فقط تا همانجایی را می‌بینید که چراغ‌ها روشن می‌کنند. انچه فکر می کنی درست هست رو انجام بده بدونه توجه به نتیجه ان.
قدم سوم: با ترس دوست شوید
به ترس خود بگویید: “می‌دانم که تو فقط می‌خواهی از من محافظت کنی، اما الان در امان هستم.”
قدم چهارم: داستان‌سازی نکنید
وقتی ذهن شما شروع به ساختن سناریوهای منفی می‌کند، به خود یادآوری کنید: “این فقط یک فکر است، نه واقعیت.” پس تصمیم عجولانه نگیر. به خودت زمان بده. افکار منفی رو شناسایی کن و شواهد له و علیه انها رو بررسی کنید و تفسر متعادل تری رو انتخاب کن.
قدم پنجم: در لحظه حال بمانید
به جای جنگ با ابهام، آن را بپذیرید ،و روی همین لحظه تمرکز کنید. همین حالا چه کاری از دستتان برمی‌آید؟
تبدیل مه(ابهام) به فرصت
ابهام اگرچه ترسناک به نظر می‌رسد، اما می‌تواند تبدیل به بهترین معلم زندگی‌مان شود. وقتی یاد می‌گیریم با ناشناخته‌ها زندگی کنیم:
– قوی‌تر می‌شویم.
– انعطاف‌پذیرتر می‌شویم.
– یاد می‌گیریم به خودمان اعتماد کنیم.
همان‌طور که فرانکل
می‌گوید: “بین محرک و پاسخ، فضایی وجود دارد. در آن فضا، آزادی و رشد ما نهفته است.”
در روابط
به جای تقاضا کردن برای پاسخ‌های فوری، فضایی برای تنفس ایجاد کنید. رابطه سالم مانند رقصی است که گاهی باید اجازه دهید موسیقی، شما را با خود ببرد.
جان گاتمن در پژوهش‌هایش درباره زوج‌ها نشان داد، روابط سالم نه با قطعیت مطلق، بلکه با توانایی تحمل ناشناخته‌ها شکل می‌گیرند.
و یه نکته کوچولو در اخر اضافه کنم؛ اینکه در ابهام ها سعی کن خاطره های خوب یادت بیاد مرورشون کن و حفظ اش کن برای خودت، این حست و بهتر می کنه. و سعی کن خودت رو مشغول کنی یه کاری که برات دستاورد سریع و خوب داره در اون روز، مثلا انجام کارهای راحت تر برنامه روزانت یا رسیدگی به گل ها یا حیوان خانگی.
سخن پایانی
زندگی همیشه با ما صادق نیست و راه‌ها همیشه روشن نیستند. اما همین مسیرهای مه‌آلود است که ما را رشد می‌دهند. به جای جنگ با ابهام، یاد بگیرید با آن همسفر شوید.
لونا هستم همراه شما در مسیرزندگی
منابع معتبر
۱. روانشناسی تکاملی عدم قطعیت
پژوهش‌های پل گلات در مورد ترس ذاتی مغز از ناشناخته‌ها
۲. مطالعات تصویربرداری مغزی
تحقیقات الیاس و همکاران (۲۰۲۱) درباره واکنش مغز به ابهام
۳. نظریه سیستم‌های دوگانه فکری
کارهای دنیل کانمن در کتاب “تفکر، سریع و آهسته”
۴. درمان شناختی اختلالات عاطفی
نظریه‌های آرون بک درباره سوگیری منفی‌نگری
۵. معنادرمانی
اثر کلاسیک ویکتور فرانکل “انسان در جستجوی معنا”
۶. روانشناسی روابط
مطالعات جان گاتمن در مورد ثبات